باغ موزه قصر

این بنا به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی و هنری کشور مورد بازدید عموم است. در یازدهمین مراسم آیین انتخاب موزه‌های برتر و مراسم نکوداشت روز جهانی موزه که ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۷ در خانه هنرمندان برگزار شد، باغ‌ موزه قصر در شاخص‌های گردآوری و توسعه مدیریت، موفق به کسب عنوان موزه برتر سال در میان ۹۵ موزه شرکت کننده شد.

فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۱۷۷ هجری شمسی، مصادف با دومین سال سلطنت خود دستور ساخت قصری خارج از تهران را داد. با صدور این دستور در مکان فعلی موزه قصر، عمارتی بزرگ متشکل از اندرونی، کلاه فرنگی و استخر ساخته شد. اما ناصرالدین شاه چندان علاقه‌ای به این قصر نداشت و با دستور وی این مکان جایی برای اردوی سالانه قوای قزاق شد و این اقدام شروعی برای کاربرد نظامی این منطقه به‌ حساب می‌آید. در دوران مظفرالدین شاه نیز این باغ به دست اداره ژاندارمری افتاد و کاربردش را از دست داد و تبدیل به ویرانه‌ای شد که باران و اتفاقات طبیعی به نابودی آن دامن می‌زدند.

در زمان ریاست سوئدی‌ها بر شهربانی (نظمیه) تهران، زندان نظمیه، در محل اداره شهربانی (بخشی از وزارت امور خارجه فعلی) در میدان توپخانه واقع بود. این زندان مرکب از دو یا سه اتاقک کوچک معروف به حبس نمره یک و چند اتاق و یک زیرزمین برای زندانیان عمومی بود.

با ایجاد حکومت رضا شاه، محل قبلی جوابگوی نگهداری خیل عظیم زندانیان نبود، لذا سرتیپ درگاهی، رئیس نظمیه تقاضای یک محل وسیع برای ایجاد زندان تهران را نمود. محلی که برای این کار در نظر گرفته شد قصر قاجار حد فاصل سه راه زندان، پل سیدخندان، خیابان شریعتی و خیابان پلیس فعلی بود که دارای ساختمان‌های قدیمی و وسیع و متروکه بود. این مجموعه که در سال ۱۱۶۸ خورشیدی ساخته شده بود، محل مناسبی برای ایجاد زندان تشخیص داده شد و بین ارتش، مخابرات و زندان تقسیم گردید.

زندان قصر در تاریخ ۱۱ آذرماه ۱۳۰۸ به دست رضا شاه افتتاح گردید. فاز اولیه زندان که در آن زمان افتتاح شد ۱۹۲ اتاق بود با گنجایش ۸۰۰ زندانی.  بعدها و تا زمان ساخت زندان اوین در دهه چهل، این زندان تنها زندان پایتخت بود. در این دوران زندان قصر توسعه زیادی پیدا کرد.

در سال ۱۳۸۳ این زندان تعطیل شد و شهرداری تخریب بخش‌هایی از زندان را آغاز نمود که با ثبت زندان به عنوان آثار ملی ایران در سازمان میراث فرهنگی از تخریب آن جلوگیری شد.

در نهایت، در سال ۱۳۹۱ به وسیله شهرداری تهران براساس طرح معماری و ایده مفهومی تجربی معماری کلانشهر، به باغ موزه تبدیل گردید و در تاریخ ۱۴ آبان ماه ۱۳۹۱ با حضور شهردار تهران و جمعی از هنرمندان برای بازدید عموم رسماً افتتاح گردید.

بخش‌های باغ موزه قصر

زندان قصر شکلی دایره‌ای دارد و دارای سه طبقه است. بالکن‌های آن با نرده پوشانده شده و مکانی برای ورود هوا به داخل زندان بودند. همین موضوع عاملی می‌شد تا هوای داخل زندان در زمستان‌ها بسیار سرد و در تابستان‌ها بسیار گرم باشد.

موزه مارکوف: دارای فضاهای متنوعی نظیر مرکز اسناد، تصاویر و اشیاء تاریخی، نمایشگاه، گالری موسمی، کافه گالری و سالن اجتماعات چند منظوره است. از دیگر بخش‌های آن می‌توان به کتابفروشی دائمی و زورخانه اشاره کرد. 

سالن آمفی تئاتر فرخی یزدی: سالن در ضلع غربی مجموعه قرار دارد و گنجایش آن از ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر قابل افزایش است. با برخورداری از سیستم‌های صوتی و تصویری، از این سالن برای برگزاری رویدادهایی مانند همایش، نمایشنامه خوانی، اجرای زنده موسیقی، تئاتر و نمایش فیلم استفاده می‌شود. 

زندان سیاسی: ساختمان مساحتی معادل 5 هزار متر مربع دارد و بخش‌های گوناگون ساختمان شامل زندان‌ها، کتابخانه، مرکز مطالعات، موزه، حسینیه و هتل زندان می‌شود. 

برج‌های دیده‌بانی: این برج‌ها در گوشه‌های محوطه جای گرفته‌اند. برج جنوب شرقی محوطه دارای تلسکوپ و دوربین دوچشمی برای رصد نجومی و شهری است.

نیایشگاه: نیایشگاه بنایی است تاریخی با کاشی‌کاری‌های زیبا.

باغ ایرانی: باغ ایرانی با 5 هزار متر مربع پوشیده از گیاهان متنوع است که از جمله آن‌ها می‌توان به درختان نارون، كاج، انگور، چنار، توت، بيد مجنون، تبريزی و سروناز اشاره کرد. همچنین سروستانی در ضلع شرقی آن قرار دارد.